Stanisław Moniuszko przyszedł na świat 5 maja 1819 w Ubielu, na terenie dzisiejszej Białorusi. Chłopiec pochodził z rodziny o ziemiańskich tradycjach. Czesław Moniuszko, ojciec przyszłego kompozytora, uczestniczył w kampanii napoleońskiej w 1812 roku, a matka, Elżbieta z domu Madżarska, posiadała umiejętność gry na klawikordzie, instrumencie starszym niż fortepian. 


Dziewczyna opierająca się o klawikord

Elżbieta grała na nim liczne pieśni patriotyczne. To ona była pierwszą nauczycielką Stanisława. Gdy chłopiec miał 8 lat, wraz z rodziną, przeniósł się do Warszawy. 
Młody Moniuszko zaczął pobierać lekcje u Karola Augusta Freyera. Był on kompozytorem, pedagogiem i muzykiem grającym na organach w warszawskim kościele ewangelickim pod wezwaniem Świętej Trójcy. Karol, bliski przyjaciel Fryderyka Chopina, dostrzegł talent Stanisława. Mężczyzna przekazywał chłopcu wiedzę przez 3 lata, kiedy to rodzina Moniuszków przeprowadziła się do Mińska. 
 

Paryski Theatre Italien

W tym mieście młody muzyk rozpoczął edukację u Dominika Stefanowicza, polskiego pedagoga muzycznego, który w kręgach miasta znany był jako kompozytor, dyrygent oraz propagator kultury muzycznej w Mińsku.
W 1837 roku, z powodu carskich represji po powstaniu listopadowym, Stanisław wyjechał na trzyletni okres do Berlina. Osiemnastolatek rozpoczął studia nad dyrygenturą, instrumentalizacją oraz harmonią pod skrzydłami Carla Friedricha Rungenhagena, który od 1833 roku prowadził berlińską akademię muzyczną. 
To właśnie w okresie swoich studiów Stanisław opublikował swoje pierwsze kompozycje.  Były to utwory fortepianowe, pieśni, fugi (jedna z najtrudniejszych form muzycznych) oraz utwory sceniczne. Zostały one dobrze przyjęte przez krytyków. 
W 1840 roku Stanisław, po opuszczeniu Berlina, poślubił ukochaną Aleksandrę Müllerówną i zamieszkał z nią w Wilnie. 
W początkowym okresie, gdy powiększająca się rodzina Moniuszków starała się ułożyć sobie życie w tym mieście, artysta uczył gry na fortepianie, komponował własne utwory, a także starał się ubogacać życie muzyczne miasta, organizując koncerty oraz współpracując z wileńskimi muzykami. 
W pamięci mieszkańców miasta pozostał Dzień Zaduszny 1840 roku, gdy po wielu próbach i dokładnym organizowaniu całego przedsięwzięcia, Stanisław Moniuszko wystąpił z Requiem autorstwa Wolfganga Amadeusza Mozarta, a dwa tygodnie później zaprezentował publiczności Stworzenie świata Haydna i Paulus Meldensona. 
W 1842 roku kompozytor opublikował pierwsze Śpiewniki Domowe, o których sam autor mówił:
Śpiewnik mój zawierać będzie zbiór śpiewników na jeden głos z towarzyszeniem fortepianu. Wiersze starałem się wybierać z najlepszych naszych poematów, mianowicie ,,Piosenki sielskie” tudzież ,,Piosnki wieśniacze znad Niemna” w nim umieściłem, będąc tego przekonania, że te utwory poetyczne najwięcej na sobie charakteru i barwy krajowej okazywały.

Stanisław Moniuszko okolo 1850 roku 

Seria utworów była kontynuowana za życia, a także po śmierci Stanisława, w sumie ukazało się dwanaście zeszytów z pieśniami, do których muzykę przygotował kompozytor. 
Premiera Śpiewników domowych została dobrze przyjęta przez krytyków, pozytywna recenzja Józefa Sikorskiego, krytyka muzycznego, zaowocowała wieloletnią przyjaźnią obu mężczyzn.  
W 1846 roku Moniuszko, wraz z żoną przyjechał do Warszawy na okres letni. Poznał Włodzimierza Wolskiego, należącego do tamtejszej cyganerii demokratę, piszącego utwory realistyczne, opisujące krzywkę chłopstwa. Wolski często podróżował po pobliskich wsiach, gdzie przyglądał się codziennemu życiu jej mieszkańców. 
Jak głosi historia, Stanisław Moniuszko, po poznaniu librecisty i wynegocjowaniu z nim odświeżonej wersji Halki, zaprosił pisarza do domu, postawił przed nim dzban wina oraz zaostrzone pióro wraz z kałamarzem i zamknął w pokoju, oznajmiając, że w kolejnym dniu utwór ma być ukończony. Wolski dotrzymał zobowiązania i nazajutrz przedstawił Moniuszce libretto dwuaktowej opery.

Stanisław Moniuszko dyrygujący orkiestrą na jednym z licznych koncertów

Następne miesiące upłynęły Stanisławowi na przygotowaniu opery. Artysta skonfrontował ze sobą dwa środowiska - chłopów oraz szlachtę, śpiewającą dumnie z godnym sarmackiej krwi namaszczeniem, jednak z tkwiącym cieniem sztuczności. Głosy urodzonych na wsi są dosadniejsze, odbierane jako szczersze choć groźne, krótkie wezwania.
Halka wiernie oddaje rzeczywistość, którą otaczała Moniuszkę - emocjonalny śpiew przedstawiał przeżycia bohaterów, niekończący się konflikt chłopów i ziemian, dramat nieodwzajemnionej miłości. Mimo wystawienia Haliki w Warszawie, a po wieloletnich próbach także w Wilnie, w 1854 roku, utwór ten doczekał się sławy dziesięć lat po opublikowaniu. Wcześniej krytycy uznawali go za nieaktualny i grożący przyjętym relacjom społecznym. 
Przez dekadę Moniuszko zdał sobie sprawę z niedociągłości Haliki - postanowił zmodyfikować swoje dzieło, zharmonizować jego elementy. Dodane sceny zostały oparzone dialogami przygotowanymi przez Wolskiego.  
Warszawska premiera miała miejsce w Nowy Rok 1858, dokładnie dziesięć lat po premierze w Wilnie. Dzieło osiągnęło sukces tak wielki, że pod koniec spektaklu dopytywano się o bilety na kolejne przedstawienia. Żadna inna opera tamtych czasów, wystawiana w Warszawie, nie osiągnęła tak wielkiej popularności. Zarzut, jakoby Halka mówiła o konfliktach w społeczeństwie polskim, w 1858 roku przekształcono w jeden z największych atutów przedstawienia. Uniwersalizm dzieła sprawił, że opera została bardzo dobrze przyjęta nie tylko w Wilnie i Warszawie, ale także w innych miastach europejskich, między innymi w Petersburgu, Pradze oraz Paryżu.

Straszny dwór to oprea, której ostateczny kształt powstał po dziesięciu latach 

Stanisław Moniuszko przeniósł się wraz z liczną rodziną do Warszawy, gdzie zamieszkali na Krakowskim Przedmieściu. Kompozytor zarabiał na życie dyrygując Halkę oraz Flisa. 
W latach 1861–1864 Stanisław rozpoczął pracę nad Strasznym Dworem. Libretto do opery napisał Jan Chęciński, który przedstawił kompozytorowi historię dwóch braci złączonych przysięgą nie wstąpienia w związek małżeński. Młodzi mężczyźni, w tytułowym Strasznym dworze, poznają dwie piękne siostry, w których się zakochują i dla których gotowi są złamać swoje dotychczasowe przyrzeczenie. 
Praca nad operą rozciągnęła się na trzy lata, ponieważ Moniuszko czuł ciężar otaczającej go wrogiej rzeczywistości. Realia nie sprzyjały pisaniu utworów humorystycznych, a do takich, mimo silnych wątków patriotycznych, Straszny dwór się zaliczał. Po każdym przedstawieniu, widowisko otrzymywało owacje na stojąco. Spektakl przerodził się w manifestacje polityczne, dlatego cenzorzy zakazali wystawiania opery. 
Mimo zawodowych sukcesów, Stanisław i jego rodzina nie żyli wystawnie. W tym okresie prawo autorskie nie chroniło skutecznie autorów dzieł, dając przestrzeń do nadużyć ze strony teatrów, oper oraz wydawców. Powstanie styczniowe oraz następujące po nim represje negatywnie rzutowały na zdrowie Moniuszki. Jego serce stawało się coraz słabsze, kompozytor poświęcał wiele czasu swojej twórczości, bagatelizując kwestie zdrowia. 
Przed śmiercią napisał jeszcze między innymi balet Figle szatana oraz operę Beata.

 
Rycina przedstawiająca kondukt pogrzebowy Stanisława Moniuszki 

Artysta zmarł 4 czerwca 1872 w wieku 53 lat w Warszawie. Nagrobek jego i żony Aleksandry znajduje się w Warszawie na Cmentarzu Powązkowskim. 

Źródła: 
Moniuszko Rudziński Witold, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Kraków 1978 https://zyciorysy.pl/biografia/stanislaw-moniuszko/
https://moniuszko200.pl/pl/biografia-stanislawa-moniuszki
https://polona.pl/item/straszny-dwor-opera-w-4-aktach-z-prologiem-akt-3-nr-13bis-kwartet-ni-bolesci-ni,NjcxOTY1MjU/0/#info:metadata
https://polona.pl/item/kobieta-przy-klawikordzie,OTM4ODc3NA/0/#info:metadata
https://pl.wikipedia.org/wiki/Stanis%C5%82aw_Moniuszko
https://polona.pl/item/stanislaw-moniuszko-stanislas-moniuszko,NzA0OTY4/0/#info:metadata